Ferrol e o ‘Galician normie’
O que nos aprenden sobre a cidade departamental a serie Rapa, Aurora Rodríguez e o noso querido amigo Snob.
Escribo desde Lugo e en pleno San Froilán pero non vou falar da cidade onde nacín. O San Froilán é tan guai que hai un día nas festas que se lle dedica a Ferrol. Temos aí un irmandamento entre as dúas cidades, as primas feas da familia. Temos ata un fermoso pasodoble conxunto. Así que hoxe eu tamén vou falar de Ferrol. Cun punto de vista completamente alleo e ignorante pero sacado do que nos mostra (e oculta) desta cidade a ficción audiovisual.
1. Todo o que está ben na serie ‘Rapa’
Disclaimer: os creadores da serie son amigos meus, teño moitos colegas aí traballando, colaborei coa produtora en varias ocasións… Xa ves ti, coma se gañasen algo por falar eu ben da serie, coma se a Movistar+ lle fixese falta a influencia desta newsletter de 173 subscritores (ei, grazas!).
O caso é que ademais de amiga son espectadora, e unha bastante esixente. Estou vendo a terceira temporada, que remata a próxima semana. E, á parte de gustarme moito, dáme para pensar na idea dunha nova expresión cultural: a do Galician normie en oposición a esa etiqueta rara do Galician noir.
En Rapa, ou polo menos nesta terceira temporada, non ides atopar xente túzara do monte, nin néboa, nin folclore, nin narcos, nin atavismos. Hai Garda Civil, si, porque se queres facer un policial en Galicia é ela quen adoita investigar os crimes. A serie quere ser realista e pegada ao territorio, con personaxes normais aos que lles pasan cousas, moi fortes pero tampouco moi reviradas.
Nas súas 3 temporadas, e igual que pasaba en Hierro, tamén de Portocabo e dos irmáns Coira, Rapa nútrese dun argumento universal coñecido para a miña xeración polo menos desde Fargo, dos irmáns Coen: un personaxe de vida absolutamente normal, mesmo un pouco gris, nun momento de desesperación comete unha falcatruada pensando que vai ser pequena, e a cousa acaba índoselle das mans. A clave do misterio non é saber quen o fixo, senón por qué o fixo e se vai dar saído de aí. De feito sempre hai algo de conmiseración por parte do espectador, entre o “non as fagas, non as temas” e querer que saia de aí aínda que sexa o culpable, pois empatizamos co seu sentimento de tela cagado moi forte. Se calquera de nós se puxese a argallar un secuestro sairíanos igual de mal.
Neste drama policial os protagonistas non son os sospeitosos nin as vítimas, senón os investigadores, que a diferenza do noir máis clásico, son persoas con cero grao de corrupción ou malditismo. Tampouco presentan ningún gran trauma ou transtorno mental coma nos thrillers televisivos da última década, especialmente os protagonizados por mulleres. Mónica López aquí é unha tipa de 55 anos cuxo maior problema é o aburrimento e a soidade: divorciouse hai pouco e a filla, desde que marchou estudar a Santiago, apenas a chama. Ata aquí todo normal. O traballo como investigadora é o que lle dá a vida, ademais de Tomás, o personaxe de Javier Cámara. Un tipo bastante gris en apariencia e no fondo un túzaro amargado. Iso si, un túzaro amargado segoviano, algo que lle pon a nota exótica aos estereotipos do Galician noir.
Os maiores vicios que comparten ambos protagonistas son as historias de crimes e mandarlle unha botella de viño entre os dous á cea mentres comentan casos sen resolver. Tomás, ex profesor de instituto e escritor afeccionado, obsesiónase polos sucesos reais coma se fosen historias dunha novela. E Maite, picoleta, engánchase á paixón coa que Tomás debulla os desagradables casos que conforman o seu día a día. Danse vida un ao outro, cada un coas súas carencias e cos seus problemas, salvándose un ao outro da soidade, afrontando xuntos ao final a máis dura das circunstancias persoais. E desde unha amizade preciosa. Que non haxa amor romántico é outra das cousas top desta serie.
Ata aquí, o que fai que a serie estea moi ben. Agora, o que fai que me flipe:
Os actores. Menudo all stars da interpretación galega xuntou Jorge Coira nesta terceira temporada. Xente que levabamos tempo sen ver en series da TVG e que agora vemos máis maiores, con personaxes maduros dunha presenza e autoridade brutais: Miguel de Lira, Vicente Montoto, Xosé Manuel Esperante, Patricia de Lorenzo, Tacho González, Cristina Castaño… E dous grandes descubrimentos que xa viramos nas temporadas anteriores: Lucía Veiga, fantástica sempre de cómica e aquí fenomenal no drama, e Darío Loureiro, agora adulto despois de coñecelo como o rapaz fillo de Luci en Luci, a serie que tamén dirixira Coira hai 10 anos. Unha das mellores series que fixo nunca a Galega, e unha das peor tratadas pola Galega tamén. Nin a busquedes na nova plataforma da CRTVG, sorte que aínda quedan por aí os episodios na súa canle de Youtube.
Vén ao caso falar da Galega porque vendo estes actorazos en Rapa deprímeme pensar o talento que estamos perdendo porque á nosa tele non lle dá a gana de contar con eles na ficción, de facer boas ficcións. Nin de facer ficcións, a duras penas.
A outra cousa que me flipa da serie, e pola que chegaches ata aquí: FERROL
2. Ferrol: que guapa saes, non pareces ti
É que flipas con Ferrol en Rapa. Na primeira temporada, que transcorría en Cedeira, flipabas co piso tan cuco no barrio da Magdalena no que vivía Tomás. Na segunda, co Arsenal militar: era primeira ficción á que lle abrían as portas para rodar. Todo ese mundo pechado do exército da Mariña, que se intúe desde fóra do seu muro, despregábase na serie nesa temporada dous, con actorazos tamén como Carlos Blanco, Iolanda Muíños, Federico Pérez ou Fran Lareu.
Explicaba o produtor da serie, Alfonso Blanco, nesta reportaxe:
Ferrol es una ciudad de 60.000 habitantes, pero “es muchas ciudades en una”, comparte el productor de Rapa. “El 80% de la historia de esta temporada sucede en un kilómetro a la redonda, en tan poca distancia encuentras sitios tan diferentes como un barrio obrero, el barrio de Recimil,con viviendas sociales de los años 80, a 100m del muro del Arsenal, el barrio de la Magdalena, el puerto, el barrio de Canido y sus meninas… Eso nos permitía introducir una variedad de personajes distintos, de distinta clase… desde los militares a los bajos fondos, los obreros de los astilleros… Así trabajamos nosotros: encontramos un espacio y escribimos para ese espacio. En lugar de ser una historia con vistas hay algo que la conecta con el territorio más allá de que los hechos sucedan ahí”.
Ferrol, a cidade multidimensional, que condensa nun quilómetro cadrado todas as capas sociais. A cidade perfecta para Rapa. O escenario inopinado dunha das series de maior calidade e ambición de produción do panorama europeo.
Como podería mellorar a cousa? Meténdose, na temporada tres, nas tripas do que é agora o estaleiro Navantia, antes Bazán.
Nestes novos episodios Rapa amósanos os interiores da fábrica, os procesos de soldadura, os esqueletes dos barcos, a chapa, os cascos e a roupa de traballo, como nunca os viramos ou polo menos nunca os vira eu. Tamén nos mostra a camaradería e o código ético dos obreiros de toda a vida, o seu amor por facer barcos, a loita sindical. Algo que para min, persoa de Lugo que a maior industria que coñeceu foi o que quedou das naves da cárnica de Frigsa (pouca broma tamén) lle parece o máis exótico e fascinante do mundo. Falta de ignorancia pola miña parte, sen dúbida, mais tamén é certo que esa Galicia industrial non a vin en ningunha peli ou serie ata agora. É máis, cando se fala de Galicia como plató ideal para a ficción, fálase de paisaxes, natureza, patrimonio, mar, montaña… pero #industria non adoita aparecer na lista de hashtags.
Que Ferrol mola pese á súa decadencia xa o sabiamos, e de maneira non irónica. A cidade mesmo, xa sen irnos aos arredores espectaculares, as praias, os cantís e todo iso, ben aproveitados tamén na serie. Pero que ben lle queda unha boa fotografía, unha dirección de altura, un fantástico deseño de produción. Que sitio tan singular e pouco visto na tele. E, ao mesmo tempo, que sitio tan normal e triste ás veces.
Esta temporada de Rapa en Ferrol dame unha paz enorme, a de vivirmos nun sitio coma outro calquera, onde a personaxes normais lles pasan cousas chungas pero que non deixan de ser parte da vida corrente. Que é ser normal? Non o sei pero non significa non ter carácter, nin moito menos. Significa en todo caso non guiarse por estereotipos nin fatalismos identitarios, nin tampouco por orgullos ou romantizacións absurdas. Tampouco, por favor, comprando o discurso do #EstiloGalicia de Rueda, isto de que os galegos non somos nin máis nin menos que os demais. Xogar desde o poder ao discurso normie sempre ten ese perigo: o de apoucar o pobo para mangonear nel. Deámoslle a volta para aproveitar da normalidade a súa potencia revolucionaria. Rapa demostra que as persoas grises e normais tamén nos metemos en líos. Tamén temos historias apaixonantes que contar. Así que coidadiño con nós, Alfonso. Que aínda podemos poñer a normalidade, as túas maiorías mainstream, do lado correcto do arco parlamentario.
3. Aurora Rodríguez: tan galega non sería se lía tantos libros en 1910
Falando de historias apaixonantes, a de Aurora Rodríguez Carballeira e a súa filla Hildegart, a virxe roxa, que de normal non tiña nada: é totalmente incrible aínda que fose real.
A película La virgen roja, de Paula Ortiz, que está agora nos cinemas, estiliza —en varios sentidos— as figuras de Aurora e Hildegart e a súa historia da Frankenstein feminista para contarnos un conto gótico con aires románticos que máis ben recorda o Drácula de Coppola. Ata aquí todo ben, Drácula é das miñas películas favoritas e Ortiz fai un traballo impresionante de posta en escena para mergullanos na opresiva relación entre a nai e a filla, no ambiente da Segunda República.
O principal problema que teño coa peli é nos minutos iniciais, onde se conta moi por riba, rapidísimo, como Aurora (sen especificar que pertencía á alta burguesía ferrolá) decidiu ter a Hildegart “cuando llegaron a Galicia los primeros libros de eugenesia”. A única Galicia que vemos nese inicio é unha igrexa, parece que rural, con vellas de pano rezando e un cura que despois sería o “colaborador fisológico” para concebir a filla, alguén que nunca a puidese reclamar.
O proxenitor de Hildegart estaba lonxe de ser un cura rural. Isto conta Rosa Cal, a maior experta na biografía e Aurora, no Album de Mulleres de CulturaGalega.org:
Aurora nunca se separou do seu pai, con el estivo en Ferrol ata a súa morte, acaecida o 15 de xaneiro de 1914. Catro anos antes ela comezara a descubrir a necesidade de redimir á clase obreira, que producía fillos para as guerras ou a fame. Na cidade marítima entón cuestionábase o desastre de Cuba e a necesidade de rexenerar o país. No 1910 chegou a Ferrol un cura castrense de orixe catalá que estreou na cidade unhas obras de teatro cuxo obxectivo era idéntico ao de Aurora: a redención do proletariado, era Alberto Pallás, que recalará no porto en varias ocasións. Ferrol era polo ano 1914 un fervedoiro de ideas, novidades, propostas e curiosidades traídas e levadas polos barcos que arribaban desde Cuba, México, Nova York, Venezuela, Colombia, Fernando Poo ou Tánxer. Nos estaleiros foi a botadura do acoirazado España e a inauguración do ferrocarril que unía a cidade con Betanzos.
Sabendo isto, é lóxico que me moleste esta imaxe do cura rural para axeitalo ao imaxinario preguiceiro do galaiquismo. A peli despois transcorre toda en Madrid e paréceme OK, pero dáme rabia porque ese prólogo simplista xa descarta a precuela que a min me gustaría ver. A da mocidade de Aurora no Ferrol dos anos 10, cando Ferrol era unha das cidades máis modernas e cultas da Península.
Coda: só os ferroláns poden falar (mal) de Ferrol
Ata aquí o que eu podo falar de Ferrol, mediado polas pantallas e por algunha breve visita facendo de turista. Pensei en facer un pouco de xornalismo declarativo para esta peza e preguntarlles a amigos e coñecidos ferroláns que lles parece a súa cidade e o que dela se ve na ficción. Pero comeume a vida, outra vez será.
Así que deixo que un dos meus ferroláns favoritos nos fale da súa cidade desde o pasado, desde o alén, desde o legado que deixou en Twitter. O pasado 30 de setembro Esteban Yáñez, o meu primo Snob, tería cumprido 40 anos. Non deixo de pensar no festón que nos perdemos porque o pobre Snob cambiou de barrio en abril do 2020.
Esteban de normie tiña pouco. El si que era un tipo extraordinario.