Os mortos que virán
Vin as películas que hai que ver este outono sobre a morte. A ‘spooky season’ chega sen medo nin tristeza, máis ben con afouteza e coa serenidade que dá morrer ben. A quen teña ese privilexio.
Soño coa morte dos meus achegados desde que teño uso de razón. En canto me decatei, sendo moi pequena, de que os meus vellos eran máis vellos cós do resto comecei a visualizar a súa perda, antes có resto tamén. O pesadelo que mellor lembro ao respecto tíveno aos sete anos e o seu recordo ségueme partindo a alma como aquel día. Ou máis, se penso que aquel día lle estaba partindo a alma a unha nena de sete anos.
As décadas foron pasando e os vellos aí seguen, moito máis vellos pero vivos e con bastante boa saúde. Aínda así, teño completamente visualizada a súa morte. É un pensamento intrusivo que chega cada pouco e invade o maxín con todo tipo de detalles: as posibles maneiras de suceder, de coñecer a noticia, de dárllela aos outros. Todo o proceder posterior. Como será o velatorio, a esquela, o enterro, quen virá, se será verán ou inverno, se choverá, como terei o pelo de longo nese momento. A visualización é tan nítida que axiña empezan a saír as bágoas coma quen corta unha cebola. Isto pasa unhas dúas ou tres veces á semana.
Aprendín a non me asustar con estes pensamentos intrusivos, a deixar que me visite cande lle peta este dó anticipado. Choro todo o que podo cinco minutos e despois sigo coas miñas cousas. Interpreto estas visitas coma ensaios, engánome pensando que son prácticas para que cando veña o momento de verdade non me doa tanto. Sei que doerá tanto e moito máis, pero teño que sacarlles algo positivo a eses ataques de morte non solicitados. Non só pasa coa dos meus pais, pasa tamén coa miña e coa de outra xente que teño máis ou menos a carón. Vénme a idea do pasamento súpeto dun, doutra. Dáme medo e tristeza primeiro. Despois penso no enterro, en todos eses detalles, e ao rematar este proceso sinto bastante paz.
Sei que soa un pouco creepy. Diredes: María, todo ben? Todo ben, ata aquí a miña relación coa da gadaña. Teño a sorte de que nunca me tocaron falecementos tráxicos moi preto, por iso o meu cerebro a invoca no que penso que non é máis que un acto de preparación humana. Aínda que podería inquietarme, non me preocupa. Incórdiame, porque prefería pensar noutras cousas. Mais certo é que conviven sen problema cos outros pensamentos: os felices, os divertidos, os impuros. Hai sitio para todos no cadro de mandos de Inside Out que comentaba o outro día.
Desde esa distancia e esa sorte, resúltame interesante comentar esas catro obras visuais da temporada que van sobre morrer ben. As catro teñen en común que, retratando os días finais dunha persoa, retratan seguramente o momento máis intenso da súa vida e das que a acompañan.
Enfrontarse á morte é o maior boost emocional que existe. É cando máis sentimos, cando máis nos queremos. Xorden os recordos, o humor e mesmo a luxuria. Eros e Tánatos. A morte ponnos aí. Por iso é tan cinematográfica.
Por que se pon de moda no cinema así e agora? Empezo a bosquexar unha teoría, contra o final deste texto. Mais primeiro as pelis.
Rapa, a serie
Xa falei aquí dela cando aínda non vira o capítulo final, no que, como se nos vén anunciando desde o primeiro da temporada, Tomás (Javier Cámara), o protagonista enfermo de ELA, solicita unha eutanasia polo Sergas, cos protocolos que agora permite a lei. O episodio da despedida é tan fermoso. Choras, claro, é unha despedida. Non estamos afeitos a dicirlle adeus a alguén que se mete nun cuarto con dous enfermeiros sabendo que non vai volver. Pero está contado con tanto amor e delicadeza que si, sentes que toda a historia ten sentido porque nos leva cara un final. O que vén sendo a vida. E que o protagonista conseguiu o que buscaba, o que vén sendo a narrativa tradicional.
Los destellos
A película de Pilar Palomero non trata exactamente da eutanasia pero si de morrer o mellor posible, acompañado e en paz. A protagonista, Isabel (Patricia López Arnáiz) ten que enfrontarse á situación de ter que coidar o seu ex, co que non fala desde hai 15 anos, cando xa está nunha fase terminal da súa enfermidade. “Un marrón”, como ela di ao principio. E ao final esas semanas de acompañamento convértense en pura vida. Sen alardes, sen moito máis solaz que pasar o tempo xuntos, mirar como entra o sol pola fiestra, pelar patacas para cear unha tortilla. A maneira en que Palomero logra emocionar con eses detalles sobrios e cotiáns fai de Los destellos un filme tan luminoso que tedes que velo si ou si.
La habitación de al lado
A de Pedro Almodóvar si que trata da eutanasia, pero non ao estilo Mar Adentro, onde o pobre de Ramón Sampedro precisaba unha Ramona Maneiro que lle dese saída á súa lamentable e impotente situación. Aquí tampouco hai Sergas nin lei porque estamos en Nova York, pero a protagonista válese máis ou menos por ela e consegue todo o que precisa para morrer no momento que mellor considere e evitar unha agonía fatal. Só lle falta alguén no cuarto do lado que a acompañe, unha amiga coa que compartir os últimos momentos da maneira máis fermosa posible. Se pode ser nun chalé con vistas á montaña, moito mellor. É unha peli preciosa por todo ese amor, beleza, bondade e xenerosidade, á parte dun prodixio de posta en escena e de interpretación de Tilda Swinton e Julianne Moore. Ten un par de diálogos ou secuencias que bordean o rubor e que se non estivesen na peli non pasaba nada, pero se non estivesen na peli tampouco sería 100% Almodóvar.
Polvo Serán
Esta aínda non se estreou pero tenme fascinada desde que a vin hai un par de meses por cousas do traballo. O novo título de Carlos Marques-Marcet, do que sempre me gustan as súas pelis (sobre todo 10.000 km e Els dies que vindran) vai coa morte máis a saco ca ningún filme anterior, e non só me refiro aos tres que puxen máis arriba. Claudia (Ángela Molina), cun tumor incurable, quere quitarse do medio para non sufrir máis, e o seu home Flavio (Alfredo Castro) quere ir con ela, para non sufrir despois coa soidade. Planean facelo en Suíza, onde hai unha especie de clínicas-spa-funerarias que facilitan o suicido asistido. E polo medio provocan un terremoto emocional na familia, claro. Sendo unha peli sobre morrer, é sobre todo unha historia de amor tola e desgarradora, contada nun tono traxicómico, con fermosos números musicais, con cancións de María Arnal e danza de La Veronal. Todo ben, todo perfecto. Choras a mares pero pásalo ben, quedas entre devastada e tranquila. Chega aos cinemas o 15 de novembro.
Mirade por agora o tráiler, que é xenial.
Catro historias sobre a morte que son catro historias de amor, de distinto tipo. Teño que engadir que, agás Los destellos, son historias de xente bastante privilexiada. Persoas sen grandes cargas familiares e con cartos no banco que lles permiten ir a Suíza ou alugar unha casa con boas vistas para botar as últimas semanas, despedirse, poñer música, tomar a pastilla, deitarse e chao. Converter o camiño á pataqueira nunha experiencia premium.
Non debera ser un privilexio e todos deberiamos aspirar a un final así, pero se xa bastante envexa de clase nos dá a xente que vive ben, agora vai empezar a dárnola a xente que morre de puta madre. Se o penso demasiado ata me pode parecer obsceno, sabendo de tantos que marchan con longas agonías, en accidentes, con violencia, ou das 45.000 persoas que mataron no último ano en Gaza, coa peor morte posible precedida da peor vida posible, sufrindo unha ocupación e un xenocidio que non parece importarlle a ninguén tanto.
Non sei mesmo se pensar nun pasamento premium, indivualizado e pagado co diñeiro que –de telo– xa non imos poder gastar despois, non será froito deste turbocapitalismo das experiencias, deste escapismo da dor, de aspirar a ter a morte máis molona do vecindario. Claro que pode haber unha deriva por aí, e seguro que sairán axencias de passing planning que che fagan todo o pack de chalé, música, flores bonitas e non de funeral, última cea cun delivery de Dabiz Muñoz (MuerXo?), estilismo, manicura… consumismo ata o derradeiro alento. E alguén no cuarto do lado que se ocupe de contalo nun libro, nunha peli ou en TikTok, para maior gloria de ambas.
Se podo elixir como morrer, eu digo en paz, sen dor, con amor e con consciencia. E sen fliparme.
Xa se ven os pícaros pola rúa coas caras brancas, os ollos morados, a boca tinguida de sangue e o pescozo cheo de cicatrices. Supoño que está ben ese xogo frívolo coa morte, levar os defuntos ao grotesco e o divertido.
A min, como xa vou maior, os mortos que me interesan non son os que meten medo, senón os que nos conmoven e nos fan sentir vivas.
O que hai que saber dos mortos é que poden aparecer de súpeto, en calquera momento. Poden ser os do futuro que se me presentan calquera noite mentres cepillo os dentes. Ou poden aparecer os do pasado, ao saír dunha festa de Reis mentres empeza a soar unha canción. Como o recordo dun antigo amante.
En La habitación de al lado fan homenaxe explícita a Dublineses (The Dead, 1987), dirixida por John Huston pouco antes de finar, unha das películas máis fermosas da historia. Volvina ver estes días en Filmin, e deume un calafrío a maneira en que Gabriel, no seu monólogo final mirando a neve, visualiza a futura morte da súa tía octoxenaria e a el mesmo de negro no velorio.
A conta do filme volvín tamén a outro defunto, Daniel Domínguez, que vai facer 4 anos fóra de aquí pero que nos deixa un legado incrible coa súa escola dos domingos. O cine que ten sentido cando conecta coa vida, e que tanto inspira a esta mecanógrafa.
The Dead es un film que merece en estos tiempos una mayor aproximación, porque, entendiéndola, nos entenderemos mejor a nosotros mismos, al mundo en que vivimos y al cine que pone en marcha simulacros de vida que en ocasiones se muestran maravillosamente verdaderos.
Y, en fin, se trata de una película no triste (pues la tristeza tiene una causa determinada), sino melancólica y, por tanto desoladora, pero que, en último término nos muestra una vía de reconciliación con la vida que no es el acceso a la trascendencia sino más bien, la dolorosa aceptación de la inmanencia. Como proceso epifánico, The Dead está más cerca de Cioran que de Platón.
De “El baile de las sombras”. En La escuela de los domingos, con data de setembro do 2009.
